quicum: sc. aliquem, (someone) with whom; qui, an old abl. form used with cum.
65. qui: adv., as in 62 above.
haberes: sc. aliquem.
66. aeque ac tu: as much as you; ac (atque) means as after words of comparison and similarity.
67. sine eo: serves to introduce a conditional cl., = if there were not a person (who).
68. singulae…singulis (69): the repetition emphasizes the limited nature and service of aims other than friendship, = individually for generally single (i.e., limited) purposes.
69. utare: = utaris, sc. eis.
71. fungare: fungi, + abl., to perform, discharge, complete.
72. quoquo: adv., indefinite of quo, wherever.
praesto: adv., at hand, ready.
74. locis: ABL. OF PLACE WHERE without a prep, is common with locus.
75. splendidiores: OBJ. COMPL.
adversas: obj. both of the parties, and of the understood facit.
partiens: partire,to divide, distribute.
communicans: communicare,to share, take a share in.
77. cum…tum (78): since…also.
78. illa: sc. commoditate; ABL. OF SPECIFICATION.
nimirum: adv., doubtless, of course, to be sure.
bonam spem praelucet in posterum (79):it (friendship) shines (a ray of) good hope into the future.
80. intuetur: intueri, to look upon, behold.
exemplar: here, likeness, image.
The benefits of friendship.
Talis igitur inter viros amicitia tantas opportunitates habet quantas vix queo dicere. Principio, qui potest esse vita vitalis, ut ait Ennius, quae non in amici mutua benevolentia conquiescit? Quid dulcius quam habere quicum omnia audeas sic loqui 65 ut tecum? Qui esset tantus fructus in prosperis rebus, nisi haberes qui illis aeque ac tu ipse gauderet? Adversas vero ferre difficile esset sine eo qui illas gravius etiam quam tu ferret. Denique ceterae res quae expetuntur opportunae sunt singulae rebus fere singulis: divitiae, ut utare; opes, ut colare; honores, ut 70 laudere; voluptates, ut gaudeas; valetudo, ut dolore careas et muneribus fungare corporis; amicitia res plurimas continet. Quoquo te verteris praesto est; nullo loco excluditur; numquam intempestiva, numquam molesta est. Itaque non aqua, non igni, ut aiunt, pluribus locis utimur quam amicitia. Nam et secundas 75 res splendidiores facit amicitia, et adversas partiens communicansque leviores.
Cumque plurimas et maximas commoditates amicitia contineat, tum illa nimirum praestat omnibus, quod bonam spem praelucet in posterum nec debilitari animos aut cadere patitur. 80 Verum etiam amicum qui intuetur, tamquam exemplar aliquod intuetur sui. Quocirca et absentes adsunt et egentes abundant et imbecilli valent et, quod difficilius dictu est, mortui vivunt; tantus eos honos, memoria, desiderium prosequitur amicorum. Ex quo illorum beata mors videtur, horum vita laudabilis. Quod 85 si exemeris ex rerum natura benevolentiae coniunctionem, nec domus ulla nec urbs stare poterit; ne agri quidem cultus permanebit. Id si minus intellegitur, quanta vis amicitiae concordiaeque sit ex dissensionibus atque discordiis percipi potest. Quae enim domus tam stabilis, quae tam firma civitas est quae non 90 odiis et discidiis funditus possit everti?—ex quo quantum boni sit in amicitia iudicari potest. Itaque si quando aliquod officium exstitit amici in periculis aut adeundis aut communicandis, quis est qui id non maximis efferat laudibus? Qui clamores tota cavea nuper in hospitis et amici mei M. Pacuvii nova fabula cum, 95 ignorante rege uter esset Orestes, Pylades Orestem se esse diceret ut pro illo necaretur; Orestes autem, ita ut erat, Orestem se esse perseveraret. Stantes, plaudebant in re ficta: quid arbitramur in vera facturos fuisse? Facile indicabat ipsa natura vim suam cum homines, quod facere ipsi non possent, id recte fieri in altero 100 iudicarent. (22–24, excerpts)
81. quocirca: adv., therefore.
et…et (82): POLYSYNDETON emphasizes the point.
et absentes:(friends) even though absent.
82. imbecilli: weak.
83. desiderium: longing, grief.
amicorum: SUBJECTIVE GEN.
84. illorum…horum: i.e., the deceased and their surviving friends.
beata…laudabilis: PRED. ADJS., contrasted through CHIASMUS.
quod si (85):but if.
85. exemeris: eximere, to take away.
coniunctionem: here, bond.
87. id: i.e., the assertion in the preceding sentence.
minus: adv. = non.
concordiae…discordiis (88): Cicero plays on the shared etymology of the two words, both of which are based on cor, cordis, heart.
89. quae non…everti: REL. CL. OF RESULT.
